ODWODNIENIE – PRZYCZYNY I LECZENIE

Spis treści

Na pierwszy rzut oka, ludzki organizm to głównie skóra, kości oraz mięśnie, ale tak naprawdę to woda stanowi zasadniczy budulec i kluczowy element każdej komórki, każdego organu oraz niezastąpioną składową każdego procesu. Ten istotny komponent bywa określany „milczącym składnikiem odżywczym”. Jak bardzo woda jest istotna dla organizmu obrazowo pokazują zasady tzw. survivalowych 3[trójek]

Kompendium sztuki przetrwania, czyli przeciętny człowiek jest w stanie przeżyć:

3 minuty bez powietrza;
3 godziny bez schronienia w skrajnych warunkach pogodowych;
3 dni bez wody;
3 tygodnie bez jedzenia;
3 miesiące bez towarzystwa.

Woda zajmuje zatem 3-cie miejsce na podium fundamentalnych czynników przeżycia, filarów ludzkiej egzystencji. Zaraz po tlenie stanowi istotę bytu. Jako podstawowa składowa ludzkiego organizmu stanowi 45-75% całkowitej masy, a ilość pozostaje w korelacji z płcią, budową ciała oraz wiekiem. Całkowita ilość wody w organizmie zmniejsza się sukcesywnie wraz z upływem lat o ok. 15%, co odpowiada ok. 6 litrom w okresie 20-80 r.ż. Mniejsza ilość wody w organizmie przekłada się na wygląd i sprężystość skóry oraz sprawność wszystkich procesów zachodzących w organizmie. Wraz z wiekiem spada nie tylko zawartość wody, ale i odczuwalność pragnienia, dlatego jednocześnie wzrasta tak niebezpieczne dla zdrowia ryzyko odwodnienia - stanu, w którym zawartość wody oraz elektrolitów w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania. Wydawałoby się, że temat odwodnienia został tak bardzo rozpowszechniony a ciągłe picie wręcz wpojone, poprzez kult „fit sylwetki” z butelką wody w dłoni, że problem nie istnieje. Jednak zagadnienie odwodnienia pozostaje bardziej złożone. Nie wystarczy po prostu jeść, by nie umrzeć z głodu i nie wystarczy cokolwiek/ jakkolwiek pić, by się nie odwodnić.

CZYSTA WODA FUNDAMENTEM ZDROWIA

Woda pełni bardzo wiele istotnych funkcji w organizmie biorąc udział w takich procesach jak:

trawienie – formowanie kęsów pożywienia, przesuwanie pokarmu wzdłuż przewodu pokarmowego, ułatwianie połykania, zwiększanie przyswajalności stałych pokarmów, rozpuszczanie, prawidłowe działanie enzymów trawiennych;
sprawny przebieg procesów metabolicznych – białek, tłuszczów, węglowodanów;
transport niezbędnych substancji odżywczych do komórek całego organizmu;
termoregulacja – utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała;
detoksykacja – usuwanie toksyn z organizmu, ubocznych produktów przemiany materii, m.in. mocznika i kwasu moczowego przez nerki oraz dwutlenku węgla przez płuca;
udział w reakcjach biochemicznych;
ochrona wrażliwych elementów: mózgu, rdzenia kręgowego, gałek ocznych;
prawidłowa ruchliwość stawów – składnik płynu maziowego wypełniającego torebki stawowe;
składnik płynów ustrojowych – krwi, limfy, żółci, płynu mózgowo-rdzeniowego, soków trawiennych, wód płodowych.

Zobacz również: Jak żyć z partnerem z HPV?

OBJAWY ŚWIADCZĄCE O ODWODNIENIU ORGANIZMU

Odwodnienie zagraża zdrowiu i życiu człowieka. Objawy bywają zróżnicowane, mniej lub bardziej charakterystyczne:

pragnienie – ważny sygnał wysyłany przez organizm, uczucie pragnienia pojawia się znacznie później, niż uczucie głodu, dlatego gdy jest już odczuwalne nie można go bagatelizować;
bóle głowy – jest to bardzo częsty objaw u kobiet, pojawia się przy utracie płynów na poziomie 1,4% m.c. Uzupełnienie braków wody potrafi zniwelować ból głowy w ciągu 30 minut;
zawroty głowy;
zmęczenie, senność, złe samopoczucie – łagodne odwodnienie (utrata płynów na poziomie 1-3% m.c.) może pogarszać ogólną kondycję i wydolność, co jest zauważalne podczas wykonywania nawet mało wyczerpujących codziennych zajęć;
rozdrażnienie – odwodnienie w znaczący sposób wpływa na funkcjonowanie mózgu, zaburzając podstawowe czynności;
pogorszenie stanu skóry – odwodnienie może powodować zmiany w wyglądzie oraz fakturze skóry, m.in. w wyniku spadku napięcia i elastyczności;
suchość w jamie ustnej, nosie;
skurcze mięśni;
zmiany koloru (ciemnożółta barwa) i częstości oddawania moczu.

Warto zwrócić uwagę na objawy odwodnienia u dzieci, które są jeszcze mniej jednoznaczne niż w przypadku osób dorosłych:

brak apetytu:
wzdęty brzuch;
nudności;
apatia;
zwolniona reakcja na bodźce zewnętrzne;
spadek napięcia mięśni szkieletowych, wiotkość;
spadek napięcia gałek ocznych;
brak łez;
suchość w jamie ustnej;
przesuszona skóra;
spadek ciśnienia krwi;
przyspieszona praca serca;
śpiączka.

GŁÓWNE PRZYCZYNY oraz CZYNNIKI RYZYKA ODWODNIENIA ORGANIZMU

Odwodnienie (poza stanami chorobowymi przebiegającymi z intensywną biegunką, wymiotami i gorączką) nie jest stanem nagłym, ale w znacznej mierze spowodowanym niewłaściwymi nawykami lub czynnikami towarzyszącymi, wpływającymi na zwiększoną utratę płynów. Odwodnienie może być efektem:

pożywania zbyt małej ilości płynów (głównie wody) w stosunku do zapotrzebowania;
spożywania znacznej ilości płynów o działaniu przeciwstawnym do planowanego (odwadniającym), takich jak: mocna kawa, czarna mocna herbata, alkohol, słodzone napoje kolorowe;
stosowania diety bogatej w błonnik pokarmowy przy niewystarczającym spożyciu wody;
stosowania diety wysokobiałkowej przy niewystarczającym spożyciu wody;
spożywania zbyt dużej (hipernatremia) lub zbyt małej (hiponatremia) ilości soli kuchennej;
przyjmowania dużej ilości środków o działaniu odwadniającym, np. leki moczopędne;
nieprawidłowego poziomu glukozy we krwi w przebiegu cukrzycy;
przegrzania organizmu;
szybkiej utraty masy ciała.

Zobacz również: Leczenie nowotworów - od diagnozy do wyleczenia

KTO NAJBARDZIEJ MOŻE UCIERPIEĆ?

Odwodnienie organizmu stwarza największe zagrożenie dla dwóch grup społecznych: małych dzieci i osób starszych. W przypadku pierwszej grupy ryzyko występuje przede wszystkim w przypadku ostrych infekcji, zakażeń rotawirusami, czy bakteriami typu Salmonella. Wśród czynników ryzyka u osób starszych należy wymienić:

wiek powyżej 85-ego r.ż.;
otyłość;
choroby przewlekłe, zaburzenia czynności nerek;
zaburzenia połykania w efekcie np. udaru mózgu;
problemy z przewlekłymi biegunkami i wymiotami;
nadmierna nocna potliwość;
brak apetytu;
świadome ograniczanie przyjmowania płynów w obawie przed nietrzymaniem moczu;
ograniczone poruszanie, długotrwałe leżenie.

WŁAŚCIWE NAWYKI KLUCZEM PRAWIDŁOWEGO NAWODNIENIA ORGANIZMU

Nie tylko czynnie uprawiany sport, czy praca fizyczna, ale tak naprawdę każda wykonywana czynność wymaga regularnego uzupełniania ilości płynów w organizmie, ponieważ każdy proces potrzebuje udziału wody a jednocześnie wyzwala, w tym również przezskórną utratę płynów – w określonych warunkach i przy dużym natężeniu powodując nasiloną termoregulację, co zwiększa ryzyko odwodnienia. Uzupełnianie płynów powinno następować regularnie i sukcesywnie w ciągu całego dnia. Przyjmując, iż w warunkach normalnych tracimy średnio 0,7-1l a w momencie podwyższonej temperatury i wzmożonej aktywności fizycznej – nawet ok. 2,5-3l wody dziennie, stałym nawykiem powinno stać się jej cykliczne uzupełnianie (m.in. poprzez wypijanie ok. szklanki płynów na godzinę). Wskazane jest:

zwiększenie ilości płynów nie tylko w postaci naprzemiennie stosowanej wody źródlanej i mineralnej, ale również w formie domowych izotoników (np. woda + szczypta soli + miód naturalny + sok z cytryny/ limonki/ pomarańczy), soków warzywno-owocowych, soku pomidorowego, smoothie, koktajli, itp.;

wykluczenie wysokokalorycznych napojów, sprzyjających odwodnieniu (poprzez wykazywanie działania moczopędnego), np. „kolorowych”, wysokosłodzonych napojów gazowanych, gotowych deserów na bazie sztucznych dodatków – typu kawy mrożone, frappe, ice tea, gotowe lemoniady, slushy, shake – każdą z wymienionych pozycji można przygotować w domu, na bazie naturalnych składników (świeżej mięty, cytryny, limonki, arbuza, zielonego ogórka, świeżo wyciskanych soków, zwłaszcza z owoców cytrusowych);

wyeliminowanie alkoholu, dodatkowo rozszerzającego naczynia krwionośne, co w konsekwencji może doprowadzić np. do udaru (stanowiącego jedną z konsekwencji przegrzania organizmu);

znaczne ograniczenie spożycia mocnej kawy i mocnej herbaty, jak również napojów o wysokiej zawartości białka, mogących działać moczopędnie;

unikanie napojów gazowanych, hamujących naturalne uczucie pragnienia;

przyjmowanie płynów w formie małych, regularnych porcji, zamiast spożywania jednorazowo większej ilości;

Zobacz również: Morfologia krwi - co to jest i jak długo ważne jest skierowanie na badania krwi?

zwiększenie ilości płynów latem, w okresie wysokich temperatur powietrza, przy jednoczesnym uzupełnianiu elektrolitów (sodu i potasu);
popijanie leków wyłącznie wodą;
zwiększenie podaży bogatych w wodę, witaminy i minerały warzyw oraz owoców;
regularna kontrola stanu nawodnienia organizmu - aby ocenić stan nawodnienia warto wykonywać cykliczne badania, m.in.: podstawową morfologię, stężenie głównych elektrolitów, gazometrię, jak również pamiętać o szybkich testach, które można wykonać w warunkach domowych (uszczypnąć skórę z wierzchu dłoni i przytrzymać przez kilka sekund - jeżeli skóra, po wypuszczeniu z palców natychmiastowo wraca do swojego kształtu można przyjąć w znacznym uproszczeniu, że organizm pozostaje nawodniony).
w czasie infekcji, której towarzyszą wymioty i biegunka uzupełnianie płynów
350-700ml po każdym luźnym stolcu (osoba dorosła) oraz ok. 140-350ml płynów po każdym incydencie wymiotnym (osoba dorosła). Wskazane stosowanie doustnych płynów nawadniających zawierających glukozę i podstawową grupę elektrolitów: sód, potas, chlor, jony wodorowęglanowe.