Rehabilitacja onkologiczna w domu Pacjenta - skuteczna pomoc w walce ze skutkami choroby nowotworowej.

Dużym problemem i brakiem nawyku szczególnie wśród specjalistów jest podkreślanie wagi rehabilitacji onkologicznej (przed leczeniem, w trakcie leczenia choroby nowotworowej, jak i po terapii). Pacjenci, którzy wygrali walkę z nowotworem borykają się z licznymi dolegliwościami bólowymi mięśni i stawów oraz z deficytem siły mięśniowej. Pacjenci narażeni są również na choroby układu sercowo-naczyniowego i kostnego w efekcie zastosowania leczenia przeciwnowotworowego.
W trakcie leczenia onkologicznego chory wycofuje się z pełnej aktywności życiowej.

Dodatkowymi obciążeniami pacjenta onkologicznego są zespół przewlekłego zmęczenia, ograniczenie sprawności, zaburzenia sprawności psychofizycznej, stres, objawy depresji i niepokój związany
ze wznową nowotworu.

Raport opracowany przez Macmillian Cancer Support, "Cured-But What Cost?" donosi, że co czwarta osoba żyjąca z chorobą nowotworową jest niepełnosprawna lub podupada na zdrowiu po leczeniu. Warto nadmienić, że dane dotyczą osób wyleczonych, pacjentów podczas procesu leczenia oraz tych
z nieuleczalną chorobą.

Fizjoterapia pacjentów onkologicznych - na czym polega

Fizjoterapia pacjentów onkologicznych polega na stosowaniu specjalistycznych technik (np. stosowanie drenażu limfatycznego, ćwiczenia oddechowe) i terapii w celu poprawy funkcjonowania fizycznego i jakości życia osób dotkniętych nowotworem. Jest to kompleksowe podejście, które uwzględnia indywidualne potrzeby pacjenta i obejmuje zarówno aspekty fizyczne, jak i emocjonalne.

Fizjoterapia może obejmować różne metody rehabilitacji:

• ćwiczenia terapeutyczne: pacjenci uczą się wykonywania specjalnych ćwiczeń, które mają na celu poprawę siły, gibkości i wytrzymałości mięśniowej. Ćwiczenia są dostosowane do zdolności i możliwości pacjenta.
• masaż: może pomóc w złagodzeniu bólu, zmniejszeniu napięcia mięśniowego i poprawie krążenia. Może również przynieść ulgę w przypadku obrzęków spowodowanych leczeniem onkologicznym.
• terapia manualna: fizjoterapeuci mogą wykorzystywać techniki terapii manualnej, takie jak mobilizacje i manipulacje stawów, aby poprawić zakres ruchu i zmniejszyć sztywność.
• respiratoryka: pacjenci mogą uczyć się specjalnych technik oddychania, które są pomocne w poprawie wentylacji płuc i zmniejszaniu uczucia duszności.
• Edukacja dotycząca postawy i ruchu: fizjoterapeuci mogą doradzać pacjentom w zakresie odpowiednich technik podnoszenia, noszenia ciężkich przedmiotów i utrzymywania prawidłowej postawy ciała, aby uniknąć urazów i zmniejszyć obciążenie na ciele.

Istotne znaczenie ma holistyczne podejście do pacjenta onkologicznego. Najbardziej wskazane jest wdrożenie rehabilitacji przed i po zabiegach typu chemioterapia, radioterapia czy immunoterapia. Poprawić jakość życia pozwala dobranie wspomnianych świadczeń (odpowiednio dobrane ćwiczenia, zaprogramowaną rehabilitacją onkologiczną, masaż limfatyczny, terapia manualna, poradnictwo dietetyczne, opieka psychologa).

Czym jest rehabilitacja onkologiczna?

Rehabilitacja onkologiczna to czas towarzyszenia pacjentowi z chorobą nowotworową w procesie uzyskiwania maksymalnej sprawności fizycznej, psychicznej, socjalnej i zawodowej w ramach ograniczeń wywołanych przez chorobę i leczenie.

Rehabilitacja onkologiczna obejmuje cztery etapy:
1. Faza rehabilitacji profilaktycznej: zwana ostatnio prerehabilitacją w opiece onkologicznej, obejmuje czas pomiędzy postawieniem diagnozy raka a rozpoczęciem leczenia onkologicznego. Interwencje podejmowane w tym zakresie obejmują edukację pacjenta i terapie, których celem jest zmniejszenie skutków oczekiwanej niepełnosprawności wynikającej z opieki onkologicznej. Naukowcy odkryli, że korzystne jest poddanie się rehabilitacji przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego.
2. Rehabilitacja naprawcza: koncentruje się na przywróceniu wyleczonych lub kontrolowanych pacjentów z cząstkowymi upośledzeniami, które powodują niepełnosprawność, do poprzedniego poziomu funkcjonowania.
3. Rehabilitacja wspomagająca: ta faza zapewnia opieką mającą na celu maksymalizację funkcjonalności w miarę pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta z powodu postępującego lub stabilnego raka.
4. Faza paliatywna: chociaż opieka paliatywna nie ogranicza się do końca życia, w tym modelu termin stosuje się, aby podkreślić opiekę mającą na celu zapewnienie komfortu i funkcjonowania w terminalnym stadium choroby nowotworowej.

Fizjoterapia onkologiczna – cele i zadania

Rehabilitacja chorych na nowotwory powinna uwzględniać zasady polskiego modelu rehabilitacji ogłoszone pod koniec lat 60. - zakładające jej powszechność, wczesność, ciągłość oraz kompleksowość. Powszechność oznacza objęcie rehabilitacją wszystkich chorych leczonych z powodu nowotworów złośliwych. Zasada wczesności polega zaś na zapoczątkowaniu rehabilitacji jeszcze przed rozpoczęciem aktywnego leczenia onkologicznego, a nie po jego zakończeniu, co znacznie zmniejsza ryzyko powikłań i zaburzeń oraz zwiększa szanse na szybki powrót do pełnej aktywności. Zasada ciągłości zakłada kontynuację rehabilitacji nawet przez całe życie chorych i objęcie nią okresu szpitalnego oraz poszpitalnego, co zmniejsza ryzyko nawrotu zaburzeń czynnościowych, które są groźne nawet po zakończeniu leczenia.

Cele rehabilitacji chorych na nowotwory to przygotowanie psychofizyczne chorych do planowanego leczenia przeciwnowotworowego, zapobieganie powikłaniom i zaburzeniom czynnościowym związanym z leczeniem przeciwnowotworowym, wspomaganie powrotu do sprawności psychofizycznej oraz uzyskania maksymalnej samodzielności i niezależności, zmniejszanie ryzyka nawrotu choroby i przedwczesnej śmierci.

Na czym polega rehabilitacja onkologiczna

Proces leczenia choroby nowotworowej wpływa niekorzystnie na samego pacjenta, dlatego zwalczanie nowotworu nie jest jedynym celem w terapii. Kluczowe znaczenie ma zapobieganie długotrwałej niepełnosprawności wywołanej samym leczeniem.

Założeniem rehabilitacji onkologicznej są nie tyle konkretne ćwiczenia fizyczne, co sam ruch (ćwiczenia ruchowe). Wykonywanie ćwiczeń fizycznych i uprawnianie sportu przez osoby chore na nowotwory wzbudzało jeszcze niedawno kontrowersje z uwagi na obniżenie odporności organizmu i nasilenie skutków ubocznych leczenia onkologicznego (zaburzeń czynności układu krążenia, osłabienia struktur i złamań kości).

Rzeczywistość jest jednak całkiem inna, a unikanie aktywności fizycznej nasila skutki uboczne leczenia przeciwnowotworowego, co może zmniejszać jego skuteczność. Dowodem na to, że rehabilitację onkologiczną należy stawiać na równi z innymi technikami leczenia są wyniki badan epidemiologicznych i klinicznych oraz przykłady wyczynowych sportowców, którzy powrócili do uprawiania sportu po leczeniu nowotworowym.

Onkorehabilitacja – najważniejsze cele

Leczenie nowotworów złośliwych stanowi duże obciążenie psychiczne i może być przyczyną groźnych dla zdrowia i życia powikłań oraz zaburzeń czynnościowych znacznie ograniczających samodzielność i niezależność chorych, przyczyniając się do ich niepełnosprawności.

Cele rehabilitacji onkologicznej są różne i zależą od indywidualnych potrzeb pacjenta. Poprawa funkcjonowania fizycznego czyli przywrócenie i poprawa siły, gibkości, równowagi i wytrzymałości ciała po leczeniu onkologicznym. Leczenie bólu czyli pomoc w zarządzaniu bólem związanym z chorobą nowotworową i leczeniem, poprzez stosowanie odpowiednich technik terapeutycznych. Wspomaganie powrotu do codziennych czynności, ułatwienie pacjentowi powrotu do normalnego życia i wykonywania codziennych czynności takich jak chodzenie, jedzenie, ubieranie się i dbanie o higienę osobistą. Poprawa jakości życia czyli pomoc w radzeniu sobie z emocjami i psychologicznymi skutkami choroby nowotworowej oraz leczenia, takimi jak depresja, lęk i zmęczenie. Wspomaganie powrotu do pracy, edukacja pacjenta, zapewnienie pacjentom i ich rodzinom informacji na temat choroby nowotworowej, leczenia i zdrowego stylu życia.

Dlaczego rehabilitacja jest ważną częścią leczenia onkologicznego?

Badania diagnostyczne i ocena stanu pacjenta w chorobach nowotworowych powinny polegać na dokładnym i celowanym przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem oraz przeprowadzeniu badania fizykalnego. Wywiad dostarcza informacji o ryzyku wystąpienia choroby nowotworowej, wieku pacjentów onkologicznych, wykonywanym zawodzie, obrzęku limfatycznego, współistniejących chorobach, dotychczasowemu leczeniu nowotworów złośliwych, oddziaływaniu środowiska zewnętrznego, nawykach żywieniowych, stosowaniu używek, występowaniu w rodzinie chorób nowotworowych.

Należy pamiętać o możliwościach wystąpienia towarzyszących objawów niepożądanych, mających wpływ na podjęcie działań fizjoterapeutycznych w postaci: uszkodzenia szpiku kostnego, (małopłytkowść, granulocytopenia), nudności i wymiotów, uszkodzenia przewodu pokarmowego (zapalanie błony śluzowej jelit), uszkodzenia układu moczowego, uszkodzenia serca i naczyń (kardiomiopatia, zmiany zakrzepowe), uszkodzenia układu nerwowego (encefalopatia, polineuropatia), uszkodzenia układu oddechowego (pneumatotoksyczność), uszkodzenia skóry i jej przydatków.

Wszystkie powyższa aspekty odgrywają znaczącą rolę w poznaniu problemów z jakimi zmaga się pacjent i pozwalają na sprawne opracowanie planu terapii.

Rehabilitacja jest ważną częścią leczenia onkologicznego z kilku powodów. Poprawa jakości życia: rak i jego leczenie mogą prowadzić do wielu fizycznych, emocjonalnych i społecznych wyzwań. Programy rehabilitacyjne pomagają pacjentom radzić sobie z trudnościami i poprawiają jakość ich życia. Przywracanie funkcji: Często leczenie raka, takie jak chirurgia, chemioterapia i radioterapia, może prowadzić do zmniejszenia sprawności fizycznej i utraty funkcji. Rehabilitacja pomaga w przywracaniu funkcji ciała, takich jak ruch, siła i wytrzymałość. Zarządzanie bólem i zmęczeniem: Wiele programów rehabilitacyjnych obejmuje terapię fizyczną, która może pomóc w zarządzaniu bólem i zmęczeniem, które często towarzyszą leczeniu onkologicznemu. Wsparcie emocjonalne: Rehabilitacja może również zapewnić pacjentom wsparcie emocjonalne, pomagając im radzić sobie z lękiem, depresją i stresem związanym z chorobą i leczeniem. Odbudowa społeczna: Programy rehabilitacyjne mogą pomóc pacjentom wrócić do codziennych aktywności i społecznych ról, pomagając im reintegrować się społecznie po zakończeniu leczenia. Zapobieganie powikłaniom: Rehabilitacja może również pomóc w zapobieganiu lub łagodzeniu powikłań związanych z leczeniem raka, takich jak przykurcze mięśni, zanik mięśni, obrzęk limfatyczny i inne.

W wyniku leczenia onkologicznego wyróżnia się wiele skutków ubocznych, które stają na drodze do sprawnego powrotu do aktywności dnia codziennego. Zaburzenia emocjonalne, ograniczenie ruchomości, zmniejszona sprawność mięśni, ruch o niskiej intensywności, ubytki funkcjonalne związane z szeregiem obciążających terapii przytłaczają chorego.

Rehabilitacja onkologiczna - przeciwwskazania i ograniczenia

Rehabilitacja onkologiczna może być niezwykle korzystna dla pacjentów, jednak istnieją sytuacje, w których mogą wystąpić przeciwwskazania lub ograniczenia. Oto niektóre z nich:

Przeciwwskazania do rehabilitacji onkologicznej mogą obejmować:

• Aktywna choroba nowotworowa: W przypadku, gdy pacjent przechodzi intensywne leczenie lub znajduje się w fazie aktywnej choroby nowotworowej, rehabilitacja może być ograniczona lub wymagać specjalnego podejścia ze względu na potencjalne ryzyko pogorszenia stanu zdrowia.
• Wysoki poziom bólu lub dyskomfortu: Jeśli pacjent doświadcza znacznego bólu lub dyskomfortu związanego z chorobą nowotworową lub leczeniem, niektóre formy rehabilitacji mogą być niewskazane lub wymagać ostrożnego podejścia.
• Obecność powikłań lub komplikacji: Jeśli pacjent ma powikłania lub komplikacje związane z chorobą nowotworową lub leczeniem, rehabilitacja może być utrudniona lub wymagać modyfikacji programu terapeutycznego.
• Niedostateczny stan ogólny: Jeśli pacjent jest zbyt osłabiony lub ma ograniczoną wydolność fizyczną niektóre formy rehabilitacji mogą być niebezpieczne lub niewskazane.
• Problemy z układem sercowo-naczyniowym: Osoby z chorobami serca lub naczyń krwionośnych mogą wymagać szczególnej uwagi i dostosowania programu rehabilitacji onkologicznej ze względu na ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.
• Niezrównoważona psychospołeczna kondycja: Pacjenci z silnymi objawami depresji, lęku lub innych problemów psychospołecznych mogą mieć trudności z uczestnictwem w rehabilitacji lub mogą wymagać dodatkowego wsparcia psychologicznego.

Ograniczenia rehabilitacji onkologicznej mogą wynikać z indywidualnych potrzeb i warunków pacjenta,a decyzja o rozpoczęciu terapii rehabilitacyjnej powinna być podejmowana przez zespół medyczny po uwzględnieniu wszystkich czynników. W przypadku wątpliwości pacjent powinien skonsultować się z lekarzem prowadzącym lub specjalistą ds. rehabilitacji onkologicznej.

Rehabilitacja onkologiczna cieszy się coraz większą liczbą pacjentów. Wiele zaburzeń powstałych w wyniku terapii onkologicznej ma charakter odwracalny, a fizjoterapia w warunkach domowych poprawia jakość życia dzięki profesjonalnej pomocy.

W placówce OPRA-MED świadczymy od wielu lat rehabilitację w DOMU PACJENTA. Bardzo ważnym, pomijanym aspektem przez środowisko medyczne jest zasadność promowania i podkreślania wagi REHABILITACJI ONKOLOGICZNEJ, na którą składa się wiele elementów. Terapia może stanowić pion usprawniania i zapobiegania skutkom ubocznym leczenia onkologicznego lub być elementem przygotowania pacjenta do rozpoczęcia właściwego leczenia.

Autor: Artur Łabuz
Specjalista zdrowia publicznego
Fizjoterapeuta

Artykuły warte uwagi: