TARCZYCA - jeden narząd a nieskończenie wiele powiązań występujących chorób i objawów
Jest tak wiele organów w ludzkim ciele o wiele bardziej wydawałoby się interesujących, ważniejszych, bardziej medialnych typu: serce, wątroba, czy nawet nerki, że niepozorną tarczycą nikt się nie interesuje, dopóki nie pojawią się jakiekolwiek pierwsze problemy. Co ciekawe jest to organ „paradoksów” – mając ogromny wpływ na kondycję zdrowotną, jednocześnie może nie być głównym winowajcą pojawiających się dysfunkcji. Warto zdawać sobie sprawę, że to narząd nie byle jaki, niezwykle wymagający, pamiętliwy i jeśli nie zadbamy o niego w należyty sposób, odpłaci się całą lawiną dolegliwości, które ze względu na ścisłe korelacje z endogennymi układami, mogą wywołać spustoszenia o bardzo szerokim spektrum, nawet w obrębie całego organizmu.
CZYM JEST TARCZYCA, czyli o MOTYLKU NA SZYI
Choć zważywszy na lokalizację trudno w to uwierzyć (szyja powierzchniowo wypada dość mizernie przy jamie brzusznej), tarczyca jest jednym z największych gruczołów wydzielania wewnętrznego u człowieka (o wadze w przedziale 20-60g) i jednocześnie jednym z wiodących w układzie dokrewnym. Ten nieparzysty, pojedynczy, niezwykle bogato unaczyniony i unerwiony organ tworzą zazwyczaj dwa płaty boczne połączone wąską cieśnią (węziną). Płaty przykryte są mięśniami podgnykowymi, a całą tarczycę otacza dwuwarstwowa torebka z tkanki łącznej, która wnikając do narządu dzieli go na zraziki. Tarczyca wykazuje pęcherzykową budowę miąższu ze względu na umiejscowione w zrazikach tzw. pęcherzyki tarczycowe wypełnione żelowym białkiem zapasowym, a otoczone jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym. Specyficzna budowa wpływa na swoistą „plastyczność” tarczycy, przez co dość łatwo może stać się idealnym podłożem dla rozwoju patologicznych zmian.
FUNKCJE TARCZYCY – CICHY LIDER, który POCIĄGA ZA WSZYSTKIE SZNURKI
Działalność endokrynna tarczycy (wytwarzanie hormonów: trójjodotyroniny [T3], tyroksyny [T4], kalcytoniny) przekłada się na koordynowanie pracy całego organizmu, wspomaganie szeregu (ponad stu) procesów, takich jak:
- pobudzanie wzrostu i rozwoju organizmu;
- stymulacja rozwoju ośrodkowego układu nerwowego;
- regulacja metabolizmu i wzmożonych procesów przemiany materii;
- zachowanie bilansu energetycznego;
- wpływ na termoregulację;
- wpływ na procesy trawienne;
- wpływ na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów;
- regulacja apetytu poprzez koordynowanie działania ośrodka głodu i sytości;
- wpływ na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego;
- regulacja rytmu pracy serca, kontrola tętna i przepływu krwi;
- wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu;
- wpływ na kondycję, mineralizację/ wzrost kości oraz siłę mięśni;
- wpływ na pracę gruczołów płciowych;
- wpływ na płodność i laktację;
- wpływ na pamięć i koncentrację;
- regulacja samopoczucia oraz poziomu energii;
- wspomaganie regeneracji skóry, wpływ na stan skóry i włosów,
- współpraca z innymi narządami, m.in. wątrobą, nadnerczami, jajnikami.
dr dietetyk kliniczny
Anna Dymek-Kucińska
Artykuł opracowany we współpracy z dietetykiem Centrum Medycznego Opramed
ENDOGENNE INTERAKCJE – ZASADY WSPÓŁDZIAŁANIA WIODĄCYCH ORGANÓW WYDZIELNICZYCH oraz PRZYCZYNY POWSTAJĄCYCH DYSFUNKCJI
Żaden narząd w naszym organizmie nie działa sam i samodzielnie nie znaczyłby nic. Niezbędne jest współdziałanie dostosowane do stylu życia, danej sytuacji, występujących obciążeń. Nie bez znaczenia dla kondycji organizmu ma narażenie na nieustanny stres, którego pojęcie jest znacznie szersze, niż przyjęta symbolika. Stres to zarówno trudne sytuacje, zmagania z codziennością, kłótnie, żałoba, ale i również deficyt snu, ciąża, obciążenia genetyczne, zanieczyszczenie powietrza, naszpikowana antybiotykami oraz stymulatorami wzrostu a uboga w składniki odżywcze żywność, źle zbilansowana dieta, nadużywana suplementacja, brak aktywności fizycznej, chemia gospodarcza i przemysłowa, toksyczne odświeżacze oraz inne aerozole, zatykające pory kosmetyki drogeryjne, stosowane używki, w tym również produkty „jedzeniopodobne” typu fast food, głośna muzyka i wiele, wiele innych czynników związanych z brakiem zachowania właściwej higieny życia. Stres potrafi bardzo silnie wpłynąć na gospodarkę hormonalną, potęgować nadprodukcję związków aktywnych, wywołując tym samym nadczynność wielu narządów. Zaburzona praca danego organu potrafi zachwiać nie tylko całym układem, ale i również narządami pozornie niepowiązanymi. Jednym z najlepszych przykładów jest linia: TARCZYCA- WĄTROBA- NADNERCZA- JAJNIKI. Ściśle występujące korelacje powodują, że bardzo często trudno jednoznacznie określić, co stanowi pierwotną przyczynę zaburzonej czynności tarczycy i czy niedomagania narządu nie są tylko objawem, a nie problemem samym w sobie.
Produkcja charakterystycznego dla tarczycy hormonu – tyroksyny [T4] pozostaje w znaczący sposób powiązana z przekształceniem w aktywną formę – hormon trójjodotyroninę [T3], co w przeważającej ilości odbywa się w innej lokalizacji – wątrobie. Nie bez znaczenia pozostaje również woreczek żółciowy będący magazynem żółci, której brak wystarczającej ilości znajduje przełożenie w niedoborze aktywnej formy hormonu i problemach z konwersją. W konsekwencji niezachowana właściwa proporcja pomiędzy T3 i T4 powoduje całą lawinę objawów związanych z niedoczynnością tarczycy, opisanych w oddzielnym rozdziale. Korelacja wątroba- tarczyca nie jest jedyną, która może bezpośrednio oddziaływać na stan tego organu. Nadprodukcja T4 w tarczycy może być wynikiem nadprodukcji innych hormonów – adrenaliny i kortyzolu w nadnerczach. Adrenalina stymuluje tarczycę do ciągłej produkcji jednocześnie tworząc sprzyjające podłoże do rozwoju chorób autoimmunologicznych. Autoagresja wymierzona akurat w tarczycę może natomiast sprzyjać powstawaniu cyst, guzków, blokadzie pracy tego narządu. Zaburzona czynność tarczycy może również wynikać z problemów z układem rozrodczym. Nadmiar estrogenów wytwarzanych przez jajniki, czy odmienny stan fizjologiczny jakim jest ciąża potrafią także znacząco wpłynąć na rozregulowanie pracy tarczycy. Wyżej opisane sytuacje ukazują, że problem z tarczycą może „nie pochodzić z samego narządu”, ale czynników towarzyszących, których właściwe rozpoznanie pozwala na podjęcie ukierunkowanych działań prewencyjnych oraz naprawczych. Problem z tarczycą może zatem być wynikową dysfunkcji innych narządów – wątroby, woreczka żółciowego, nadnerczy, czy jajników oraz wpływu czynników destrukcyjnych, np. przewlekłego stresu utrzymującego się przez dłuższy czas na względnie wysokim poziomie. Tarczyca to narząd o tyle ciekawy, że pełni rolę pewnego rodzaju donosiciela – poprzez swoją kondycję alarmuje o niepokojących sytuacjach w innych współzależnych organach.
ZWIASTUN ZŁEJ NOWINY – czyli PODSTAWOWE SYMPTOMY ZABURZONEJ CZYNNOŚCI TARCZYCY
Powiększony gruczoł tarczycy (tzw. wole tarczycowe) bardzo często świadczy o mniej lub bardziej zaawansowanym stanie chorobowym i wiąże się z dyskomfortem, dolegliwościami bólowymi spowodowanymi uciskiem, utrudnionym oddychaniem, przełykaniem, czy zmienioną barwą głosu. Objawy schorzeń, o których świadczy powiększona tarczyca potrafią być niezwykle zróżnicowane i niejednoznaczne, co może utrudniać wstępne rozpoznanie
i właściwe ukierunkowanie diagnostyki. Inaczej będzie się zachowywał organizm
z niedoczynnością, a inaczej z nadczynnością tego gruczołu.
Uproszczony podział chorób związanych z zaburzeniem pracy tarczycy:
- niedoczynność tarczycy (wole niedoczynne, niedorozwój umysłowy, Zespół oporności na hormony tarczycy, choroba Hashimoto)
- nadczynność tarczycy (choroba Gravesa-Basedowa, wole nadczynne)
- anomalie rozwojowe, warianty anatomiczne
- nowotwory
OBJAWY CHARAKTERYSTYCZNE DLA WYBRANYCH CHORÓB TARCZYCY
NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY
- szybki, nieadekwatny przyrost masy ciała;
- suchość skóry, łuszczenie się;
- szorstkie, trudne do „ułożenia” włosy;
- kruche, łamliwe paznokcie;
- przerzedzone brwi;
- obrzęk twarzy spowodowany zatrzymywaniem wody w organizmie;
- obrzęk powiek;
- drugi podbródek;
- skłonność do zaparć;
- skurcze, sztywność i bóle mięśni;
- bóle stawów;
- spowolnienie akcji serca;
- duszność wysiłkowa;
- spłycenie oddechu;
- zaburzenia cyklu miesiączkowego;
- problemy z płodnością i utrzymaniem ciąży;
- obniżone libido;
- problemy z pamięcią i koncentracją;
- pogorszenie sprawności intelektualnej;
- permanentne uczucie zmęczenia, spadek energii bez względu na porę dnia, czy wykonywane czynności;
- stany depresyjne;
- ciągłe, wręcz stałe uczucie zimna/ niska tolerancja zimna;
- objaw „brudnych kolan/ brudnych łokci”.
NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY
- nagły, zauważalny spadek masy ciała;
- wzmożona potliwość;
- ciepłe, wilgotne dłonie;
- nadmierna nerwowość, drażliwość;
- przyspieszenie akcji serca/ kołatanie serca;
- drżenie rąk;
- męczliwość mięśni;
- problemy z zasypianiem;
- wytrzeszcz oczu;
- wypadanie włosów;
- miękka płytka paznokciowa;
- zaburzenia miesiączkowania;
- problemy z płodnością;
- skłonność do częstych wypróżnień, łagodny wielomocz.
Choroba Gravesa-Basedowa
- utrata masy ciała;
- wzmożona potliwość;
- ciepła i wilgotna skóra;
- kołatanie serca, tachykardia;
- drżenie mięśniowe;
- duszność;
- nadpobudliwość;
- problemy z zasypianiem.
Choroba Hashimoto
- nagły przyrost masy ciała;
- pogorszenie nastroju;
- apatia, uczucie otępienia;
- nieustanne zmęczenie i senność;
- stany lękowe;
- nerwowość, rozdrażnienie, rozchwianie emocjonalne;
- problemy z zasypianiem;
- zaburzenia rytmu serca, spowolnienie akcji serca;
- niskie ciśnienie tętnicze;
- zaburzenia miesiączkowania, problemy z płodnością;
- ciągłe uczucie zimna;
- zaburzenia pamięci i koncentracji;
- opuchnięta twarz;
- suchość skóry i zmiany skórne;
- problemy stawowe, zapalenie stawów, bóle kolan;
- problemy trawienne, skłonność do zaparć/ biegunek;
- zwiększona częstotliwość występowania wzdęć i refluksu, bóle żołądka;
- współwystępowanie innych chorób autoimmunologicznych, np. astmy.
PODSTAWOWA DIAGNOSTYKA TARCZYCY
Podejrzenie występowania którejkolwiek z form zaburzeń funkcjonowania tarczycy wymaga potwierdzenia ukierunkowaną diagnostyką. Wśród dostępnych badań należy wymienić:
- badanie palpacyjne tarczycy – omacywanie palcami przedniej części szyi, pozwalające na wstępną ocenę wielkości i struktury gruczołu
- badania krwi i oznaczenie poziomu podstawowych wskaźników:
- TSH
- frakcji wolnych hormonów tarczycy [fT3, fT4]
- T3, T4
- autoprzeciwciał przeciwtarczycowych przeciw peroksydazie tarczycowej [anty-TPO]
- p/ciał antytyreoglobulinowych [anty-TG]
- ultrasonografia [USG gruczołu tarczowego] – ocena echogeniczności/ jednorodności
narządu - USG z funkcją Doppler – ocena stanu tętnic i żył, ewentualnego wzmożonego przepływu krwi przez gruczoł
- scyntygrafia tarczycy – ocena występujących zmian zapalnych, guzków przy wykorzystaniu znakowania radioizotopem
- biopsja – pobranie materiału biologicznego zmienionej chorobowo tkanki narządu celem rozpoznania zmian typu: torbiele, guzki, rak, chłoniak, itp.
Z SERII CIEKAWOSTEK - LEKSYKON TAJEMNICZEJ TERMINOLOGII
TYREOLOGIA
Dziedzina medycyny z zakresu endokrynologii, zajmująca się fizjologią i schorzeniami tarczycy
TYREOLOG
Specjalista w zakresie leczenia chorób tarczycy
EUTYREOZA
Stan prawidłowej pracy tarczycy odzwierciedlający się właściwym poziomem hormonów we krwi syntetyzowanych przez gruczoł oraz regulowanych za pośrednictwem układu podwzgórze- przysadka mózgowa- tarczyca, jak również wątroby.
W ośrodkowym układzie nerwowym podwzgórze, produkując tyreoliberynę [TRH], pobudza część gruczołową przysadki do wydzielania tyreotropiny [TSH]. Hormon ten aktywuje tarczycę (komórki nabłonkowe pęcherzyków tarczycy) do produkcji i uwalniania jodotyronin: trójjodotyroniny [T3] i tyroksyny [T4], które hamują zwrotnie podwzgórze i przysadkę mózgową (pętla zwrotna ujemna). Ważną rolę w biosyntezie hormonu T3 odgrywa wątroba, w której znajduje się enzym przekształcający znaczną część wyprodukowanego hormonu tyroksyny [T4] w aktywną formę – trójjodotyroninę [T3]
HIPOTYREOZA
Wrodzona niedoczynność tarczycy spowodowana wadami rozwojowymi gruczołu tarczowego, wrodzonymi zaburzeniami biosyntezy hormonów tarczycy lub opornością tkanek na ich działanie
HIPERTYREOZA/ TYREOTOKSYKOZA
Stan hipermetaboliczny będący skutkiem nadmiaru krążących hormonów tarczycy m.in. w wyniku immunoglobulin pobudzających tarczycę [TSI], rozwoju wola lub guza
CHOROBA GRAVESA-BASEDOWA
Choroba autoimmunologiczna spowodowana obecnością przeciwciał pobudzających receptory dla TSH, co wywołuje nadczynność tarczycy, nadmierne wydzielanie jodotyronin i niski poziom TSH
CHOROBA HASHIMOTO
Choroba autoimmunologiczna w postaci przewlekłego zapalenia tarczycy jest ściśle powiązana z układem odpornościowym. Stan zapalny wywołany jest atakiem własnych komórek odpornościowych, które z jakiegoś powodu zaczynają widzieć w tarczycy wroga
OBJAW „BRUDNYCH KOLAN”, „BRUDNYCH ŁOKCI”
Miejscowo ograniczone, nadmierne rogowacenie naskórka, w wyniku czego naskórek jest szorstki, pomarszczony, ma tendencje do łuszczenia i znacznie łatwiej ulega zabrudzeniu, niż zdrowy naskórek. Rodzaj patologii, objaw charakterystyczny, występujący w przebiegu niedoczynności tarczycy